30 april tot 15 mei 2016
Zjos Meyvis
Factory of Fertilization / Landschappen

 

zaterdag: 14.00 tot 17.00 uur

zondag: 12.00 tot 17.00 uur

 

vrije toegang

 

Factory Of Fertilization

Zjos Meyvis maakt sinds 2006 vreemdsoortige machines van gerecupereerd materiaal. Deze machines onttrekken zich op het eerste zicht aan het gekende en het onmiddellijk herkenbare. De vluchtige passant zal hun geheimen niet ontsluieren. Alleen aan de gefascineerde kijker geven de reservoirs, darmpjes, vleugels, blaasbalgen en kleine elektrische motoren hun mysterieuze werking prijs.

Met zijn recent werk vestigt Meyvis de aandacht op de afnemende vruchtbaarheid van onze wereld en de snelle achteruitgang van de soorten.
Hij maakt apparaten om zuurstof te recupereren, om pastorale lucht te verspreiden, toestellen om stuifmeel op te vangen en te ziften, zaadverspreiders en toestellen om hoge bomen te bevruchten. Dit alles om te helpen het leven in stand te houden. Met de stuifmeelverspreiders schaart Zjos Meyvis zich bij beroemdheden zoals de Zwitser Jean Tinguely en zijn kinetische kunstwerken, of sluit hij dichter bij huis aan bij onze eigen Panamarenko.
Bij Jean Tinguely gaat het vooral om de esthetica van de beweging, de choreografische dans van de beelden. En Panamarenko is nog een ander paar mouwen.

Bij Henri Van Herwegen gaat het om de naïeve jongensdroom, om utopische technieken rond vliegen, varen & duiken.
De grenzen van het menselijke kunnen worden afgetast, natuurwetten moeten overwonnen worden. Maar de toestellen van Panamarenko zijn vrijblijvend en niet onontbeerlijk voor het leven van de mens en de natuur. Zjos Meyvis werkt essentiëler. Het gaat over het voortbestaan van de mens, over het meest belangrijke dat er is.

Omdat geen enkel wezen op deze aarde eeuwig leven heeft. Een sequoia van méér dan 3.000 jaar, een 150 jaar oude schildpad, een walvis van 200 jaar oud, noem maar op… : geen enkel wezen is onsterfelijk en daarom zit voort-planten, met de nadruk op planten, in de genen van de natuur.
En dus wil Zjos Meyvis de natuur niet overwinnen zoals Panamarenko, maar eerder helpen… De kunst van de stuifmeelverspreiders raakt aan de kwetsbaarheid van onze voedselproductie, want het is door het besef van de uitstervende insecten, vooral de bijen, maar ook vlinders en hommels bijvoorbeeld, dat Zjos Meyvis meent te moeten ingrijpen.

Het is een poëtische vermaning, een vinger geheven naar Monsanto en andere onkruidverdelgingsproducenten. De stuifmeelverspreiders zijn bij uitbreiding dus ook sociaal geëngageerde kunst. Want vergis u niet, achter het speelse zit een diepere laag van maatschappelijke betrokkenheid verborgen.

Landschappen

Dit deel van het werk van Zjos Meyvis is toegankelijker, maar zit ook vol verborgen toespelingen en hints. Het werk is dromerig, en de gebruikte materialen lijken wel de eeuwigheid te moeten trotseren: keiharde steen of oerdegelijk hout…

Een verleden dat onveranderd altijd moet blijven 'voort-duren'. Met een flinke portie heimwee naar een idyllisch vroeger, naar een ver 'ooit & eertijds'. Maar benevens het visuele kijken is er ook het tactiele: eindelijk kan zelfs een blinde het landschap voelen…

De gladheid, de ruwheid, de vezel, het gepolijste van de gebruikte grondstoffen. Het zijn landschappen om aan te raken: de koelte van de steen, de warmte van het hout, de uitgekiende combinatie van materialen als verroest staal, bladgoud, oude baksteen,… deze gebeeldhouwde landschappen zijn zeer bewerkelijk en vragen tijd.

Een landschap rijst op, maakt zich heel traag los uit een blok steen of hout.

De handeling van de beeldhouwer draagt contemplatie in zich, meer nog dan bij de snelle schilder of graficus. Bedachtzaamheid is de regel: het materiaal dat je weg haalt of dat je per ongeluk breekt is onherroepelijk!

(Fragmenten van deze tekst zijn gebaseerd op een tekst van Jo Walbers.)

Een speech voor Zjos Meyvis | Vernissage van 30 april 2016 | Marc Tassier

Sommigen onder de aanwezigen vragen zich misschien af: "Wat heeft deze kunst in een kerk te zoeken?" Welnu, als we de titels van de werken bekijken, is het overduidelijk dat de kunst van Zjos hier thuis is. Heet nr. 51 niet: "es wirdt durch den Geist befrüchtet"? Al wie uit een katholiek nest komt, weet dat het hier om de heilige geest moet gaan. En wat is meer op zijn plaats in een kerk dan nr. 54: "apparaat om pastorale lucht te inhaleren"?

Bij de opening van deze tentoonstelling is het dan ook gepast in deze gewijde omgeving met enkele citaten te beginnen uit het de Bijbel. Wat staat er op de eerste bladzijden van Genesis, het boek der schepping?

"… God zei: 'Het land moet zich tooien met jong groen gras, zaadvormend gewas en vruchtbomen die ieder naar zijn soort hun vruchten dragen, met zaad erin.' Zo gebeurde het. En uit het land schoot jong groen op, gras, zaadvormend gewas, in allerlei soorten, en bomen die ieder naar zijn soort hun vruchten droegen, met zaad erin. En God zag dat het goed was." En een beetje verder staat er: 'God schiep de mens als zijn beeld... God sprak: 'Wees vruchtbaar en word talrijk; bevolk de aarde en onderwerp haar. En God zei: 'Hierbij geef Ik alle zaadvormende gewassen op de hele aardbodem aan jullie, en alle bomen met zaaddragende vruchten; zij zullen jullie tot voedsel dienen. Zo gebeurde het. God bekeek alles wat Hij gemaakt had, en Hij zag dat het heel goed was."

Zjos heeft goed begrepen dat God hulp nodig heeft. Want, dat lezen we ook in de bijbel, de zevende dag is hij gaan rusten, en dan is het aan ons. Wij, en zeker de kunstenaars onder ons, zetten de schepping verder, zijn wij tenslotte niet Gods beeld en gelijkenis? En, Zjos, jij schept niet alleen kunstwerken, je neemt ook de bijbelse opdracht au sérieux: jouw kunst bevordert de vruchtbaarheid. De kunstwerken die we hier zien zijn machines uit de "Factory of fertilization". Bevruchtingsmachines zijn het. "Gaat en vermenigvuldigt u": als dat niet lukt, zal het niet aan jou liggen!

Die stuifmeelverspreiders die hier genoeglijk knorren en kreunen, ze zijn niet alleen een humoristische aansporing om ook vrucht te dragen, en het goede zaad niet op onvruchtbare grond te verspillen. Ze zijn niet alleen een speelse waarschuwing om onze aarde, dat Godsgeschenk, niet naar de verdoemenis te laten gaan. Ze zijn ook heel mooi en ontroerend, in hun schijnbare naïviteit. Ze lijken geknutseld, kinderlijk, maar is er iets ernstiger dan de constructies van een kind, dat zijn dromen over zijn leven en bestemming uitdrukt in scheepjes, vliegtuigen, machientjes, zeepkisten? Het kind in mij kijkt hier verwonderd en blij in het rond.

Zjos, je koestert je niet in die droomwereld, maakt je dromen werkelijkheid. Je bent een "constructeur", en constructief ben je bezig, opbouwend. Uit wat de mensen zoal wegdoen, maak jij iets nieuws dat ons de ogen opent. En dan zien we dat wij erg lijken op de gebricoleerde machinerieën hier.

Die scheppingen van Zjos zijn broos, breekbaar, vragen om voorzichtige aandacht. Ze zijn zo kwetsbaar als het beginnende leven dat ze symboliseren. Dat leven, ook ons leven, dat zich uit een kleine kiemcel ontplooid heeft tot wat wij nu zijn, blijft zo fragiel als de buisjes en balgjes, de radertjes en draadjes die jouw wonderlijke constructies bij mekaar houden. Er is niet veel nodig om ons in panne te laten vallen, en dan kunnen we maar hopen dat er een vriendelijke constructeur in de buurt is om ons wat op te lappen. Een pacemaker hier, een overbruggingske ginder, een prothese kan er ook nog bij. Tot er niets meer te repareren valt. Maar Zjos denkt dan: "Daar kan ik nog iets mee aanvangen". En hij maakt er iets moois van. Zijn "factory" is een moderne droom van een aards paradijs, waar niets of niemand meer weggegooid wordt, waar niets versleten is, waar alles een nieuw leven kan krijgen en vruchtbaar is. Wat voor velen zonder nut of betekenis is, wordt in zijn werk opnieuw betekenisvol.

Heel bescheiden leidt Zjos ons die dromen binnen. Hij blijft op de achtergrond, hij geeft zijn kunst uit handen om ze ons toe te vertrouwen. Op zijn werk heeft hij – letterlijk – zijn stempel gedrukt. Maar je moet zoeken om hem te vinden, zoals op de Antwerpse retabels waar middeleeuwse houtsnijder discreet in een hoekje een handje heeft gekapt. Op de stuifmeelmachientjes en andere werken zie je vaag hier en daar de krachtige 'Z' van Zjos doorschemeren. Is het toeval dat ze erg lijkt op de 'Z' van Zorro, ook zo'n droomkoning, de redder in nood van smachtende maagden? Maar over het verband tussen Zorro en die vruchtbaarheidsmachientjes ga ik zedig zwijgen.

Zjos schept niet alleen bijbels machientjes. Even bijbels zijn de landschappen die we op deze tentoonstelling kunnen zien. In dat landschap zien we de mens verschijnen. Je ziet er een huisje, een boerderij, een "Vlaamse koterij". De mens bewerkt de aarde, een korenveld wordt zichtbaar. Bescheiden zijn die sporen van menselijke activiteit, de huisjes zijn sober en hoekig, zij lijken een beetje schraal en pover uit te steken uit de onmetelijke golving van de elementen, die zich toont in het rijke hout van plataan en beuk, en het graniet dat onvergankelijk lijkt in vergelijking met de baksteen die zich hier en daar laat zien. Maar in het werk van Zjos is niet alles wat het lijkt: een van die bakstenen komt uit de abdij van Hemiksem, en trotseert al 800 jaar de tand des tijds. Ook de mens draagt zijn steentje bij aan de schepping, al is het in het zweet zijns aanschijns als hij worstelt met de natuur.

Links en recht in dat landschap staat een cipres. De vlammende boom die in de schilderijen van Van Gogh uitbarst, maar ook de boom die men van in de oudheid plant naast de graven: want vroeg of laat is ons machientje uitgewerkt, de steen vergruizeld, al het graan geoogst, en roept de aarde, waaruit we gegroeid zijn, ons terug in haar schoot.

Ja, de mens is de koning der schepping, zijn macht, ten goede én ten kwade, is soms onheilspellend groot. Maar het is een broze, stuntelige vorst, en zijn dagen zijn eindig. Er zijn op deze tentoonstelling een paar prenten te zien waar die koning ons aankijkt. De koning die zichzelve kent, beseft dat de nar wijzer is dan de keizer. De broosheid van ons krammakkelijke koninklijke bestaan zie en hoor ik in jouw werk, Zjos. Maar ik herken er ook de jeugdige schoonheid en de grootsheid in van onze hoop en onze verlangens. Boven in de kerk hangt er een prachtig stuifmeel-vliegmachien. Het tilt onze dromen en verlangens op boven het landschap dat we met bloed, zweet en tranen, met vallen en opstaan, moeten bewerken. En misschien zien we dan, dank zij de toverkracht van jouw kunst, dat we veel vruchtbaarder zijn dan we vrezen, en dat alles toch, zoals in het boek der schepping staat, zeer goed is.

Marc Tassier

Biografie

De lentetentoonstelling van ANNA3 was gewijd aan het werk van Zjos Meyvis (geboren 1951, woont en werkt in Hemiksem) een kunstenaar uit Hemiksem. Omdat hij een autodidact is, werd Meyvis niet gekneed door leraars op een academie, maar ontwikkelde hij van begin af aan een geheel eigen stijl. Uit de meeste van zijn werken spreekt een sterk engagement voor de zorg voor het milieu.

Zjos is al een veertigtal jaar met kunst bezig in de meest uiteenlopende disciplines, gaande van grafisch werk en schilderijtjes over sculpturen tot de installaties zoals zijn stuifmeelverspreiders. Daarbij gebruikt hij ook de meest diverse materialen waaronder recyclagemateriaal of dingen die hij vindt in de natuur. Hij neemt stelling tegen onze collectieve verwaarlozing van het ecosysteem met als gevolg de groeiende steriliteit van onze samenleving. Alle werk van Meyvis draagt in zich dezelfde universele wens voor een gezondere maatschappij, gestoeld op verschil, variëteit en interculturaliteit.

De tentoonstelling in de Sint-Anna-ten-Drieënkerk is gewijd aan twee aspecten van het Oeuvre van de kunstenaar: "Factory of Fertilization" en "Landschappen".